Photo: godruma/depositphotos.com

موسی برزین- پژوهشگر حقوق

سوال: سلام. خسته نباشید! من ۷ سال پیش ازدواج کرده‌ام و یک فرزند پسر۴ ساله دارم. شوهرم در یک کارخانه کار می‌‌کند و وضعیت مالی متوسطی دارد. پس از گذشت یک سال از زندگی مشترک مشکلاتمان شروع شد. شوهرم در خانه خیلی بدرفتاری می‌کند و همیشه مرا اذیت می‌کند. سر هر مساله کوچکی عصبانی می‌شود و داد و بیداد می‌کند و فحش و ناسزا می‌دهد. اگر جوابش را بدهم بدتر می‌کند و دیگر کنترلش را از دست می‌دهد. چند بار به او گفتم برو دکتر اما قبول نمی‌کند و می‌گوید: «مگر دیوانه‌ هستم که دکتر بروم!»

در مورد مخارج خانه هم بسیار خسیس است و حساب و کتاب همه چیز را می‌کند. چند بار هم مرا کتک زده حتی یک بار که درباره رفتن به یک عروسی دعوا کردیم چنان داد و فریاد به راه انداخت و ظرف‌ها را شکست که همسایه‌ها به پلیس زنگ زدند! همان روز من را هم با مشت زد. پلیس آمد و شوهرم گفت اختلاف خانوادگی است و آنها هم رفتند. یک بار هم با گلدان شیشه‌ای به دستم زد و دستم زخمی شد که حتی دکتر رفتم. خلاصه دیگر نمی‌توانم تحمل کنم. پسرم هم از این وضعیت خیلی اذیت می‌شود. می‌خواهم به دادگاه بروم اما در اینترنت خواندم که ثابت کردن چنین چیزهایی سخت است. چگونه در دادگاه می‌توانم کارهای شوهرم را اثبات کنم؟

از این نویسنده بیشتر بخوانید:

تقاضای طلاق و خودداری مادر از نگهداری کودک: راه‌حل قانونی چیست؟

زندانی بودن شوهر و حق طلاق برای زن

محروم کردن دختر از ارث؛ آیا امکان‌پذیر است؟

جواب: سلام خانم محترم! چه شما بخواهید شکایت کیفری کنید و چه اینکه در دادگاه خانواده تقاضای طلاق کنید، باید بتوانید خشونت‌های شوهرتان را اثبات کنید. در شکایت کیفری اثبات خشونت‌ها اهمیت زیادی دارد و اگر نتوانید اثبات کنید دادگاه به نفع شما رای نمی دهد، اما در دادگاه خانواده کمی راحت‌تر است. در قانون مجازات اسلامی و برخی دیگر از قوانین، دلایل اثبات شمرده شده‌اند که مهم‌ترین آنها عبارت است از: اقرار و شهادت.

برای اثبات خشونت‌های شوهرتان در خانه چند راه دارید. اول اینکه اگر در این چند سال شاهدی برای خشونت‌های شوهرتان داشته‌اید می‌توانید به دادگاه معرفی کنید. از جمله اقوام و آشنایان و همسایگان که حداقل یک بار شاهد رفتارهای شوهرتان با شما بوده‌اند. توجه کنید که ممکن است دادگاه خود شاهدها را احضار کند. به همین دلیل کسانی که حاضرند شهادت بدهند، در صورت لزوم باید به دادگاه هم بروند.

کار دیگری که می‌توانید انجام دهید تهیه یک استشهادیه از همسایگان است. فرمودید که یک بار همسایگان با پلیس تماس گرفتند. بنابراین بارها صدای شوهر شما را که با شما بدرفتاری می‌کرده، شنیده‌اند. در استشهادیه هر چیزی را که همسایگان شنیده و دیده‌اند ذکر می‌شود و به امضای آنها می‌رسد. هر چه قدر تعداد امضا‌کنندگان بیشتر باشد، بهتر است.

به کانال تلگرام خانه امن بپیوندید.

همچنین می‌توانید در شکایت یا دادخواستی که می‌دهید، آمدن پلیس به خانه را با ذکر تاریخ و ساعت بنویسید. در این صورت دادگاه یا دادسرا اگر صلاح بداند، از مرکز پلیس استعلام می‌کند. فرمودید که یک بار به دلیل جراحت دستتان به دکتر رفتید. می‌توانید به آن دکتر مراجعه کرده و گزارش معاینه بالینی و یا نامه از ایشان بگیرید و ضمیمه شکایت یا دادخواست کنید. در صورتی که به آن دکتر دسترسی ندارید، اگر مدارکی از درمانتان باقی مانده آنها هم قابل ارائه به دادگاه هستند. به طور کلی هر چه به فکرتان می‌رسد که ممکن است در دادگاه به دردتان بخورد را جمع‌آوری کنید. در نهایت ممکن است با شکایت شما شوهرتان به بعضی خشونت‌های خود اعتراف کند. اگرچه احتمال آن بسیار کم است.

سوال: اگر از شوهرم فیلم بگیرم یا صدایش را ضبط کنم در دادگاه به درد می‌خورد؟ قاضی به این فیلم‌ها توجه می‌کند؟ یکی از دوستانم این را به من  پیشنهاد کرده است.

جواب: فیلم یا صدا به تنهایی نمی‌تواند اثبات‌کننده باشد به‌ویژه در دعاوی کیفری. اما در اصطلاح حقوقی یک اماره و نشانه است. یعنی برای اثبات خشونت‌های شوهرتان فقط فیلم یا صدا کافی نیست و دادگاه شوهرتان را محکوم نمی‌کند. اما اگر در کنار اینها دلایل دیگری ارائه دهید، فیلم هم نشانه خواهد بود و برای اثبات ادعایتان مفید خواهد بود. اگر از هنگامی که شوهرتان فحش و ناسزا می‌گوید یا شما را کتک می‌زند فیلم بگیرید، بی‌گمان تاثیر مثبتی خواهد داشت.  همچنین اگر آثاری از ضرب و جرح در بدنتان باقی است و یا اینکه شوهرتان دوباره مرتکب ضرب و جرح شد، بلافاصله به دادسرا بروید تا شما را به پزشکی قانونی معرفی کند. در این صورت پزشکی قانونی تایید خواهد کرد که شما مورد ضرب و جرح قرار گرفته‌اید.

سوال: آیا شهادت خانواده خودم قبول است؟

جواب: اگر خانواده شما شاهد خشونت شوهرتان بوده‌اند، دادگاه اظهارات آنها را نیز گوش می‌دهد. اما اگر تنها دلیل اثباتی شما اظهارات خانواده‌ خودتان باشد، دادگاه این را نخواهد پذیرفت.

سوال: به نظرتان اگر شکایت کنم جواب می‌گیرم؟ آیا صلاح است شکایت کنم؟

جواب: در مورد شکایت کیفری توجه داشته باشید که فحش و ناسزا و افترا و ضرب و جرح جرم است، اما اثبات آن مشکل است. اگر آثاری از ضرب و جرح در بدنتان باقی نمانده باشد، در این مورد شکایتتان به نتیجه نمی‌رسد.  اما در مورد فحش و افترا اگر بتوانید اثبات کنید، ممکن است قاضی شوهرتان را محکوم کند. اگرچه دادگاه‌های کیفری ایران، در دعواهای خانوادگی تمایل چندانی به محکومیت شوهر ندارند. اما در مورد تقاضای صدور حکم طلاق چون خشونت همیشگی شوهر از موارد عسر و حرج است، شما با استناد به آن می‌توانید تقاضای طلاق کنید. دادگاه خانواده مساله را بررسی می‌کند و اگر خشونت را محرز بداند، حکم طلاق می‌دهد. البته اگر تصمیمتان به طلاق است بهتر است با شوهرتان در این مورد توافق کنید و رضایتش را برای طلاق توافقی جلب کنید. چون طلاق توافقی خیلی آسان‌تر و سریع‌تر به نتیجه می‌رسد.

Photo: Nika_Vika/depositphotos.com

موسی برزین، وکیل خانه امن

سوال:

سلام!

 ۹ سال است ازدواج کرده‌ام. با خانمم از همان اوایل اختلافات زیادی داشتیم. ایشان یک فرد بسیار عصبانی است که سر هر مساله کوچک یک دعوای بزرگ راه می‌اندازد و طوری آبروریزی می‌کند که همه همسایه‌ها جمع می‌شوند جلوی خانه. فحش‌های بسیار بدی به من می‌دهد و اصلا احترام من را نگه نمی‌دارد. اصلا با هم تفاهم نداریم. یک پسر هفت ساله و یک دختر دو ساله هم داریم.

الان اما چند وقت است که ایشان خانه را ترک کرده و پیش پدرش رفته است. بچه‌ها را هم نبرده و هر چه به او می‌گویم حداقل دخترمان را پیش خودت نگه‌دار می‌گوید که به او ربطی ندارد و من خودم باید از او نگهداری کنم.

من بچه‌ها را برده‌ام پیش مادرم اما ایشان هم سالخورده است و توانایی نگهداری از آنها را ندارد. خلاصه از کار و زندگی مانده‌ام. خانمم می‌خواهد از طریق بچه‌ها من را تحت فشار بگذارد چون من به او گفته‌ام ۱۰۰ درصد طلاقش می‌دهم و دادخواست طلاق هم داده‌ام ولی الان مشکل من بچه‌ها هستند چون دختر دو ساله‌ام خیلی بی‌تابی می‌کند. مگر نه این است که حضانت بچه تا هفت سالگی بر عهده مادر است؟ آیا من می‌توانم حکم دادگاه بگیرم تا خانمم مجبور شود بچه‌ها را نگه دارد؟ آیا می‌توانم شکایت کنم؟

جواب:

سلام آقای محترم!

درست است که حضانت فرزند تا هفت سالگی با مادر است اما توجه کنید که حضانت زمانی است که پدر و مادر فرزند از همدیگر جدا شوند. از آنجا که شما هنوز زن و شوهر محسوب می‌شوید این مقرره در مورد شما صدق نمی‌کند. در دوران زوجیت نگهداری از فرزندان وظیفه هر دو والد (پدر و مادر) است اما با این وجود چون شما دادخواست طلاق داده‌اید این امکان وجود دارد که از دادگاه تقاضا کنید تا تعیین تکلیف نهایی، دستور الزام مادر به نگهداری از فرزند کوچک‌تان که احتیاج به مراقبت مادر دارد صادر شود.

بر طبق ماده هفت قانون حمایت خانواده، «دادگاه می‌تواند پیش از اتخاذ تصمیم در مورد اصل دعوی به درخواست یکی از طرفین در اموری از قبیل حضانت، نگهداری و ملاقات طفل و نفقه زن و محجور که تعیین تکلیف آنها فوریت دارد بدون اخذ تأمین، دستور موقت صادر کند. این دستور بدون نیاز به تأیید رئیس حوزه قضایی قابل اجراست. چنانچه دادگاه ظرف شش ماه راجع به اصل دعوی اتخاذ تصمیم نکند، دستور صادر شده ملغی محسوب و از آن رفع اثر می‌شود، مگر آنکه دادگاه مطابق این ماده دوباره دستور موقت صادر کند.»

شما می‌توانید با استناد به این ماده به شعبه‌ای که دادخواست طلاق در آنجا مطرح است مراجعه کرده و تقاضای صدور دستور موقت بکنید.

سوال:

اگر فرضا دادگاه این دستور را صادر کند آیا همسرم می‌تواند دوباره از نگهداری بچه خودداری کند؟

جواب:

مساله مهم همین است که اگر با وجود حکم دادگاه مادر حاضر به نگهداری نباشد، امکان اجبار و الزام او وجود ندارد. یعنی اگر ایشان از دستور دادگاه اطاعت نکند دیگر نمی‌توان به زور بچه را به محل سکونت او فرستاد. عدم تمایل ایشان به نگهداری به هر حال به فرزندتان نیز آسیب خواهد رساند. در این صورت شما موظف خواهید بود از فرزندتان نگهداری کنید و نمی‌توانید با توجیه اینکه دادگاه نگهداری بچه را به مادرش سپرده است از آن امتناع کنید.

بر اساس ماده ۱۱۷۲ قانون مدنی، «… در صورت امتناع یکی از ابوین حاکم باید به تقاضای دیگری یا تقاضای قیم یا یکی از اقربا و یا به تقاضای مدعی‌العموم نگاهداری طفل را به هر یک از ابوین که حضانت به عهده اوست الزام کند و در صورتی که الزام ممکن یا موثر نباشد حضانت را به خرج پدر و هر گاه پدر فوت شده باشد به خرج مادر تامین کند.»

گرچه امکان التزام به حضانت یا نگهداری وجود ندارد اما اگر همسرتان از دستور التزام به نگهداری استنکاف کند می‌توانید علیه ایشان شکایت کنید. طبق ماده ۵۴ قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱، «هر گاه مسئول حضانت از انجام تکالیف مقرر خودداری کند یا مانع ملاقات طفل با اشخاص ذی حق شود، برای بار اول به پرداخت جزای نقدی درجه هشت و در صورت تکرار به حداکثر مجازات مذکور محکوم می‌شود.»

سوال: 

یک مشکل دیگر این است که دو برادر خانمم که مجرد هستند و در خانه پدرشان زندگی می‌کنند، انسان‌های خلافکاری هستند. یعنی اهل مواد مخدر بوده و هر روز یک پای‌شان در کلانتری‌ست. اگر دادگاه نگهداری و حضانت دخترم را به مادرش بدهد آیا من می‌توانم بگویم که نباید در خانه پدرش زندگی کند؟

جواب:

بر اساس قوانین ایران، ولایت فرزندان با شماست و در مورد محل زندگی شما اختیار تصمیم‌گیری دارید ضمن اینکه پرداخت نفقه فرزند نیز بر عهده شما خواهد بود. نفقه شامل مسکن نیز هست و به همین دلیل اگر مسکن مناسبی برای فرزندتان و به بالتبع برای مادرش تهیه کنید، می‌توانید بخواهید که همسرتان همراه دخترتان در آن خانه ساکن شوند اما در هر حال نمی‌توانید مانع رفت و آمد همسرتان به خانه پدرش شوید. گرچه از برخی مواد قانون مدنی می‌توان برداشت کرد که بزرگ شدن کودک در کنار افراد ناسالم و مجرم موجب به خطر افتادن تربیت اخلاقی کودک شده و دادگاه می‌تواند به تشخیص خود تصمیم مناسب را اتخاذ کند.

ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی در این مورد مقرر کرده است که: «هر گاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست صحت جسمانی یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، محکمه می‌تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به رئیس حوزه قضایی هر تصمیمی‌ را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند…»

با توجه به این ماده شما می‌توانید در تقاضایی که برای دستور موقت می‌دهید و در دادخواست طلاق  ذکر کنید که حاضرید مسکن مجزا و مناسب برای همسر و دخترتان تهیه کنید و به دلیل خلافکار بودن دایی‌های بچه، تقاضا کنید که دادگاه نسبت به ممنوعیت رفت و آمد بچه‌ها با دایی‌ها تصمیم‌گیری کند.

Photo: Kamira/www.shutterstock.com

موسی برزین، وکیل خانه امن

سوال:

سلام!

من یک خانم ۴۰ ساله هستم که ۱۷ سال پیش ازدواج کردم و یک دختر ۱۵ ساله هم دارم. متاسفانه شوهر من سه سال پیش فوت کردند و بعد از آن، ما با مشکلات بسیاری روبه‌رو شدیم. پدر و مادر من هم سال‌ها پیش فوت کرده‌اند و برادر و خواهرهایم اصلا متوجه مشکلات من نبودند. خانواده شوهرم هم گرچه وضعیت مالی خوبی ندارند اما به هر حال یک خانه کوچک در حاشیه شهر کرایه کردند که در آنجا ساکن شدیم.

یک سال پیش یکی از همسایگان قدیمی‌مان، مردی را معرفی کرد که قصد ازدواج داشت. ایشان از همسرش جدا شده بود و تنها زندگی می‌کرد. خلاصه من هم قبول کردم اما عقد موقت یک‌ساله کردیم. یعنی این آقا این‌طور خواست و واقعیتش، من هم به امید اینکه بعدش ازدواج دائم می‌کنیم و از این مشکلات خلاص می‌شویم، قبول کردم.

این شخص در هفته چند روز می‌آمد به خانه من و چند روز هم در خانه خودش بود. مقداری از هزینه‌های من را هم می‌داد. پس از مدتی اما من متوجه شدم رفتارهای ایشان مشکوک است و مرتب حواسش به دخترم است. مثلا تند تند دخترم را می‌بوسید و … تا اینکه یک روز یکی از همسایه‌ها به من گفت که دخترم را در راه مدرسه دیده است در حالی که این آقا حرف‌های زشتی به او می‌زده. خلاصه من آمدم از دخترم پرسیدم و او گفت که هیچ مزاحمتی وجود نداشته، اما من باور نکردم.

پس از چند روز متوجه شدم دخترم خیلی استرس دارد و از این آقا می‌ترسد. مساله را با ایشان مطرح کردم اما انکار کرد و روز بعدش رفت و دیگر نیامد. هر چه هم دنبالش گشتم پیدا نشد. بعد از رفتن ایشان دخترم گفت که مورد تجاوز و آزار جنسی قرار گرفته است. این آقای بی‌وجدان چند بار به دخترم تجاوز کرده است و من حالا نمی‌دانم باید چه کار کنم و به کجا بروم. از آن روز که این ماجرا را فهمیدم مریض شده‌ام . لطفا من را راهنمایی کنید که چه‌طور از این آقا شکایت کنم؟

جواب:

سلام خانم محترم!

حتما قبل از هر اقدامی دخترتان را پیش یک روان‌شناس ببرید تا تحت درمان قرار بگیرد زیرا این اتفاق می‌تواند آسیب‌های بسیار جدی به او وارد کند. از لحاظ حقوقی سریعا به دادسرا بروید و از آن آقا شکایت کنید. دخترتان در شکواییه باید با جزییات اتفاق را شرح دهد. حتما قید شود که دخترتان به هیچ وجه رضایتی نداشته و آن آقا با قهر و زور به ایشان تجاوز کرده است. پرونده‌های مربوط به اعمال منافی عفت مستقیما در دادگاه مطرح می‌شود. قاضی رسیدگی کننده به  پرونده ابتدا دخترتان را برای معاینه به پزشکی قانونی خواهد فرستاد. پزشکی قانونی در مورد وضعیت بکارت یا علائم تجاوز نظر تخصصی خواهد داد. در این میان حتما تقاضای بازداشت آن آقا را بدهید. هر آدرس و مشخصاتی که دارید به بازپرس پرونده بدهید.

از همین نویسنده بیشتر بخوانید:

زندانی بودن شوهر و حق طلاق برای زن

۱۵ ساله بود که شوهرش دادند

نگذاشت دختر نابینا مدرسه برود

سوال:

اگر شکایت کنم آیا ایشان مجازات می‌شود؟ یعنی دادگاه حرف دختر من را باور می‌کند؟ چون به هر حال خود طرف که اعتراف نخواهد کرد.

جواب:

عرض شود که در مورد تجاوز جنسی به معنای زنای به عنف اثبات این امر بسیار دشوار است. یعنی از یک طرف باید اثبات شود که زنا صورت گرفته است و از طرف دیگر باید ثابت شود که این عمل بدون رضایت و به عنف بوده است. در قانون مجازات اسلامی راه‌های اثبات زنا مشخص شده است. یا باید خود مرتکب چهار بار اقرار کند یا اینکه چهار شاهد واجد‌الشرایط عمل زنا را دیده باشند. راه دیگر وجود مدارک بسیار مشخص و قطعی است. به همین دلیل اگر هم پزشکی قانونی تایید کند که بکارت زائل شده و احتمال تجاوز را بدهد، باز هم اثبات کننده این نیست که آن آقا این کار را کرده است. اگر این مدارک وجود نداشته باشد شخص مرتکب به زنا محکوم نخواهد شد اما ممکن است به رابطه نامشروع مادون زنا که مجازاتش شلاق است محکوم شود. در رابطه نامشروع سختگیری به اندازه زنا نیست و راحت‌تر قابل اثبات است. قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان مصوب سال ۱۳۸۱ نیز کودک‌آزاری را موجب مجازات سه ماه و یک روز تا شش ماه زندان یا تا یک میلیون تومان جزای نقدی دانسته است.

سوال:

پس به نظرتان اگر شکایت کنم فایده‌ای ندارد؟

جواب:

نمی‌توان گفت فایده‌ای ندارد. حتما شکایت کنید زیرا دادگاه نیز در این مورد تحقیقات لازم را انجام خواهد داد. ممکن است آن آقا در بازجویی اظهاراتی بکند که تا حدودی مشخص شود مرتکب تجاوز شده است. فقط فراموش نکنید که دخترتان باید بگوید هیچ رضایتی نداشته و آن اقا ایشان را با اجبار فیزیکی مجبور به رابطه جنسی کرده است.

به کانال تلگرام خانه امن بپیوندید.

سوال:

چرا تاکید می‌کنید که بگوییم با زور فیزیکی بوده است به هر حال تجاوز اتفاق افتاده؟ آیا خطری برای دخترم دارد؟

جواب:

بر اساس قانون مجازات اسلامی زنا وقتی که با رضایت باشد، هر دو طرف مجازات خواهند شد اما اگر به زور و عنف باشد، مردی که مرتکب شده به اعدام محکوم خواهد شد. ممکن است تصور کنید که چون فرزند شما کم سال است پس در هر صورت مجازات نخواهد داشت اما متاسفانه این چنین نیست. بر اساس قوانین دختران در سن ۹ سالگی به بلوغ می‌رسند و پس از این سن فریب خوردن آن‌ها قابل تصور نیست. یعنی قانونگذار فرض می‌کند که مانند بزرگسالان فریب نمی‌خورند. بنابراین اگر دختر شما بگوید که فریب خورده است مورد پذیرش قرار نگرفته و ممکن است برای ایشان دردسر ایجاد شود. اما اگر در اثر تهدید و ارعاب حاضر به رابطه جنسی شده باشد این طور نیست و زنا به عنف محسوب خواهد شد. به عبارتی برای اینکه برای دخترتان مشکل ایجاد نشود باید اثبات شود که ارتباط جنسی تحت زور یا در اثر تهدید و ارعاب بوده است.

Photo: beeboys/www.shutterstock.com

موسی برزین، وکیل خانه امن

پرسش:

سلام!

من دختر ۳۱ ساله‌ای هستم که همراه مادرم زندگی می‌کنم. پدر و مادرم سال‌ها پیش وقتی که من هفت سالم بود از هم جدا شدند. دلیل جدایی، خیانت پدرم بوده. او آدم خوشگذرانی است و اخلاق خوبی هم ندارد. مادرم وقتی متوجه می‌شود که پدرم زن صیغه‌ای دارد، از او جدا می شود؛ البته بعد از چندین بار گذشت و بخشش و اصلاح نشدن پدرم.

پدرم پس از جدایی از مادرم با یک خانم که ۱۲ سال از خودش کوچک‌تر بود ازدواج می کند و پس از یک سال این خانم را هم طلاق می دهد و سپس با یک دختری که ۱۶ سال از خودش کوچک‌تر بود از دواج می‌کند. او از این خانم دو پسر و یک دختر دارد. پسرها دانشجو هستند و دختر هم مدرسه می رود.

از همین نویسنده بیشتر بخوانید:

اجبار به تن‌فروشی از طرف شوهر خواهر

۱۵ ساله بود که شوهرش دادند

شوهرم مرا وادار به فروش مواد می‌کند

خلاصه، پدرم هیچ‌وقت به من و مادرم توجهی نکرده و فقط خرجی من را داده است. چند وقت پیش اما متوجه شدیم که او بیمار است و دکترها هم گفته‌اند هر لحظه امکان مرگ وجود دارد. ایشان در اثر تحریک خانمش وصیت‌نامه‌ای نوشته و من را از ارث محروم کرده است. این در حالی است که پدرم اموال زیادی دارد و ما وضعیت مالی‌مان خوب نیست. من اصلا نمی‌توانم باور کنم که یک نفر این همه در حق دخترش ظلم کند. زنگ زدم به خانم پدرم و گفتم چرا پدرم را تحریک می‌کنی؟ او گفت: «تو هیچ زحمتی نکشیده‌ای و مستحق ارث نیستی.»

حالا من تصمیم گرفته‌ام از پدرم شکایت کنم. می‌خواهم بدانم آیا امکان دارد از پدرم شکایت کنم؟ آیا می‌شود وصیت‌نامه‌اش را باطل کرد؟ اگر با این وصیت‌نامه فوت کند از اموالش چیزی به من نمی رسد؟

پاسخ:

سلام خانم محترم!

در مورد شکایت خدمت‌تان عرض شود که این امکان وجود ندارد. یعنی محروم کردن یکی از وراث از ارث جرم نیست و به این دلیل نمی‌توان از کسی شکایت کرد. همچنین درخواست ابطال وصیت‌نامه هم ممکن نیست زیرا وصیت‌نامه برای زمانی است که فرد فوت کند. اگر این وصیت‌نامه شرایط قانونی داشته باشد، درست است و اگر نداشته باشد یا قسمتی از این درست نباشد، همه یا قسمتی از آن خود به خود نادرست و باطل است.

عضو کانال تلگرام خانه امن بشوید.

پرسش:

یعنی من الان از ارث محروم هستم؟

پاسخ:

خیر، این طور نیست.

نبود امکان طرح شکایت کیفری یا ابطال وصیت‌نامه به این معنی نیست که وصیت‌نامه پدرتان درست است چون بر اساس قانون مدنی ایران امکان محروم کردن یک نفر از ارث وجود ندارد.

ماده ۸۳۷ قانون مدنی ایران در این زمینه مقرر کرده است: «اگر کسی به موجب وصیت، یک یا چند نفر از ورثه خود را از ارث محروم کند وصیت مزبور نافذ نیست.»

این ماده بیان می دارد که اگر فردی یکی از ورثه را صراحتا از ارث محروم کند، این محرومیت اعتبار قانونی ندارد. یعنی اگر پدرتان در وصیت‌نامه گفته باشد که شما به طور کلی از ارث محروم هستید، این قسمت وصیت‌نامه او باطل است. اما اگر فرضا ارثیه شما را کمتر از سهم‌تان در نظر گرفته باشد، این وصیت تا یک سوم کل اموال درست است.

همچنین ماده ۸۴۳ قانون مدنی در این مورد مقرر کرده است که: «وصیت به زیاده بر ثلث ترکه نافذ نیست مگر به اجازه وراث و اگر  بعض از ورثه اجازه کند فقط نسبت به سهم او نافذ است.»

یعنی اینکه پدرتان می‌تواند تنها تا یک سوم اموالش را مورد وصیت قرار دهد و اگر بخواهد شما را از ارث محروم کند صرفا این اختیار را نسبت به یک سوم اموالش دارد. یعنی شما در بدترین حالت سهم خود را از دو سوم اموال پدرتان خواهید برد.

درباره ارث بیشتر بخوانید:

تصرف میراث توسط برادر

فرزندان بازمانده از صیغه و مشکلات ارثی آنها

دریافت مهریه پس از تقسیم ماترک شوهر

پرسش:

مساله دیگر این است که الان بیشتر اموال پدرم در اختیار همسر و پسرهایش است. حتی شنیده‌ام خانه‌ای که می‌نشینند و خیلی هم گران است به نام خانم است. هر کدام از پسرها هم یک ماشین دارند که پدرم خریده است. تکلیف آن اموال چیست؟ اگر خانواده پدرم باقی اموالش را هم این‌طوری از او بگیرند، چه می‌شود؟ بیماری پدرم طوری است که فراموشی گرفته و بعضی وقت‌ها هذیان می‌گوید. من که تلفنی با او صحبت می‌کنم حرف‌های نامربوطی می‌زند. یعنی می‌خواهم بگویم خانمش خیلی راحت می‌تواند فریبش دهد.

پاسخ:

ماترک یا همان میراث یک شخص اموالی است که در زمان فوت رسما متعلق به او بوده است. بنابراین خانه و دیگر اموالی که به نام پدرتان نیست جزء میراث محسوب نمی‌شود و شما نمی‌توانید ادعایی بر آن داشته باشید حتی اگر به صورت هدیه داده شده باشند. اگر پدرتان قبل از مرگش اموال خود را به نام خانمش یا فرزندانش کند دیگر آن اموال از ملکیت پدرتان خارج شده و جزء ماترک او نیست. اگر پدرتان چنین قصدی داشته باشد، شما قانونا نمی‌توانید مانع او بشوید. البته اگر بیماری پدرتان به طوری باشد که قدرت تصمیم‌گیری و تشخیص را از دست داده و روانش مختل شده باشد، در این صورت انتقال اموال باطل خواهد شد. مثلا اگر ایشان آلزایمر شدید داشته باشد یا بیماری روانی‌ای که جنون محسوب شود، دیگر خودش حق خرید و فروش و انتقال اموالش را نخواهد داشت بلکه باید برای ایشان قیم تعیین شود. اگر در چنین حالتی اموال او را منتقل کنند شما به عنوان ذی‌نفع قبل یا بعد مرگ او می‌توانید تقاضای ابطال آن معاملات را طرح کنید.

پرسش:

این مساله چه‌طور قابل اثبات است؟ خصوصا بعد از مرگ؟

پاسخ:

قبل از مرگ اگر دعوایی در این مورد طرح شود دادگاه مساله را به پزشکی قانونی ارجاع می‌دهد و به راحتی تشخیص داده می‌شود که آیا پدرتان توانایی عقلی لازم برای انجام معامله را دارد یا نه اما بعد از مرگ اثبات این مساله دشوار است. به همبن دلیل اگر فکر می‌کنید پدرتان وضعیت روانی خوبی ندارد و مورد سوء استفاده قرار می‌گیرد، بهتر است تا قبل از فوت ایشان اقدام حقوقی کنید و درخواست نصب قیم داشته باشید.

Photo: Polonez/www.shutterstock.com

موسی برزین

پرسش:

سلام، خسته نباشید!

در همسایگی ما یک دختری زندگی می‌کند  که پدر و مادرش چند سال پیش فوت کرده‌اند و به همین دلیل او که جایی برای رفتن نداشته در سن ۱۶ سالگی به خانه خواهر خود می‌آید. خواهرش بسیار بزرگ‌تر از خودش است و شوهر خواهر هم یک مرد معتاد و مواد‌فروش است. وضعیت مالی‌شان هم خیلی بد است. خلاصه برخی‌ها در محله می‌گویند این مرد خواهر زنش را مجبور به همخوابگی با مردان می‌کند. یعنی این دختر را می‌فروشد و در قبالش مواد یا پول می‌گیرد. خواهر این دختر نیز اصلا اعتراضی ندارد. من شنیده‌ام که این آقا خانمش را هم مجبور به این کار می‌کرده است. الان این دختر ۲۱ سالش است. پدر من یک سوپر مارکت در محله دارد و من هم بعضی وقت‌ها به او کمک می‌کنم. این دختر هم مرتب برای خرید به مغازه ما می‌آید و بعضا چند کلمه‌ای با هم صحبت می‌کنیم. چند روز پیش برای خرید سیگار آمده بود با صورت کبود. پرسیدم چه شده و او گفت شوهر خواهرش او را زده. بعد تعریف کرد که شوهر خواهرش مجبورش کرده به خانه چند مرد برود و شب را با آنها بگذراند. این دختر هم قبول نکرده و شوهر خواهرش به شدت کتکش زده. واقعیتش می‌خواهم یک کاری بکنم چون دلم برایش می‌سوزد اما نمی دانم راهش چیست و از کجا باید شروع کنم. آیا این دختر می‌تواند شکایت کند؟

پاسخ:

سلام!

متاسفانه پدیده اجبار به تن فروشی از طرف اعضای خانواده به کرات مشاهده شده است. مخصوصا افراد معتاد بیشتر اقدام به این کار می‌کنند. برخی پژوهش‌ها در ایران نشان می‌دهند تعداد قابل توجهی از تن فروشان زن، به اجبار یکی از اعضای خانواده خود همچون همسر و پدر به این کار مبادرت کرده‌اند. بر اساس داده‌های یک طرح پژوهشی با عنوان «ارزیابی سریع وضعیت تن فروشی در شهر تهران با تاکید بر رفتارهای پرخطر مرتبط با ایدز» که در سال ۱۳۸۶ از سوی سعید مدنی قهفرخی به سفارش وزارت بهداشت و دفتر جمعیت سازمان ملل متحد انجام شد، ۲۷ درصد زنان مورد مطالعه در این پژوهش، اولین تن فروشی خود را به اجبار یکی از اعضای خانواده خود انجام داده‌اند.

اما پاسخ به پرسش شما: در قوانین ایران جرم خاصی با عنوان اجبار به تن فروشی وجود ندارد؛ گرچه در قانون مجازات اسلامی جرمی با عنوان «قوادی» وجود دارد که بر اساس آن می‌توان از کسانی که فردی را مجبور به تن فروشی می‌کنند، شکایت کرد.

قوادی عبارت است از به هم رساندن دو یا چند نفر برای زنا یا لواط. ماده ۲۴۳ قانون مجازات اسلامی می‌گوید: «حد قوادی برای مرد ۷۵ ضربه شلاق است و برای بار دوم علاوه بر ۷۵ ضربه شلاق به عنوان حد، به تبعید تا یک سال نیز محکوم می‌شود که مدت آن را قاضی مشخص می‌کند و برای زن فقط ۷۵ ضربه شلاق است.»

در مورد شوهر خواهر این خانم نیز این جرم صادق است. بنابراین ایشان می‌تواند به دادسرا رفته و شکایت کند. البته باید اثبات شود که شوهر خواهر این خانم، او را مجبور به این کار می‌کند.

به کانال تلگرام خانه امن بپیوندید.

پرسش:

اگر این دختر برود بگوید من مرتکب رابطه جنسی شدم آیا برای خودش خطر ندارد؟ آیا خودش را نمی‌گیرند؟

پاسخ:

متاسفانه در حقوق ایران چنین مشکلی وجود دارد. گرچه در قوانین اگر شخصی مجبور به عمل مجرمانه‌ شود مسئولیت کیفری ندارد اما اجبار یعنی وضعیتی که اراده فرد را سلب کند. در مورد مساله‌ای که شما مطرح کردید این سوال پیش می‌آید که آیا این دختر نمی‌توانسته از همخوابگی با مردان امتناع کند؟ آیا اراده وی به کلی سلب شده است؟ و ….

از این نویسنده بیشتر بخوانید:

۱۵ ساله بود که شوهرش دادند

نگذاشت دختر نابینا مدرسه برود

شوهرم مرا وادار به فروش مواد می‌کند

با وجود این در قانون مجازات مقرراتی وجود دارد که می‌توان با استناد به آن برداشت کرد که در مواردی که فرد از طرف دیگری در اثر تهدید مجبور به زنا می‌شود مسئولیت نداشته و مجازات نخواهد شد.

بر اساس تبصره دو ماده ۲۲۴ قانون مجازات «هرگاه کسی با زنی که راضی به زنای با او نباشد در حال بی‌هوشی، خواب یا مستی زنا کند رفتار او در حکم زنای به عنف است. در زنا از طریق اغفال و فریب دادن دختر نابالغ یا از طریق ربایش، تهدید یا ترساندن زن اگرچه موجب تسلیم شدن او شود نیز حکم فوق جاری است.»

اما با توجه به اینکه در این تبصره وضعیت زانی و رفتار او در نظر گرفته شده و در موضوع بحث ما زانی خود اجبار و اکراهی انجام نداده و این اجبار از ناحیه دیگری بوده است، بنابراین نمی‌توان زنا را به عنف دانسته و مجازات آن را نسبت به زانی محقق دانست اما از ضابطه ارائه شده در این ماده یعنی رفع مسئولیت به دلیل مورد تهدید و ترس قرار گرفتن زانیه، می‌توان برداشت کرد که فرقی بین اینکه تهدید و ترساندن از ناحیه زانی بوده باشد یا دیگری وجود ندارد. یعنی نسبت به مسئولیت قربانی تهدید یا ترس، فرقی نمی‌کند که این تهدید از ناحیه چه کسی بوده است بلکه مهم این است که در اثر تهدید، اراده و خواست زانیه سلب شده باشد

پرسش:

به نظرتان چه کار می‌توانیم بکنیم؟

پاسخ:

اولین اقدامی که لازم است انجام شود دور شدن این خانم از خانه شوهر خواهرش است. این خانم به نحوی باید محل زندگی خود را جدا کند چون تا ایشان در منزل شوهر خواهرش زندگی می‌کند در معرض انواع خشونت‌هاست. در این راستا می‌توانید با اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی تماس بگیرید. در مورد اقدام قضایی پیشنهاد می‌شود به دادسرا مراجعه شده و از خواهر شوهر شکایت شود. گرچه این شکایت مشکلاتی را داشته و اثبات اجبار سخت است اما به هر حال دادگاه در این مورد تحقیق کرده و ممکن است خود مدارکی را پیدا کند. این خانم هم اگر شاهدی دارد می‌تواند به دادگاه معرفی کند. ضمن اینکه اگر شوهر خواهر مواد فروش است شما می‌توانید این مساله را به نیروی انتظامی گزارش دهید تا به این دلیل و تحت این عنوان، مورد پیگرد قرار بگیرد.

photo: vladlevickij/depositphotos.com

موسی برزین، وکیل خانه امن

پرسش: سلام خدمت شما.  نامم هدی است و دانشجو هستم. مدتی است که مطالب سایت شما را می‌خوانم و برایم جالب است. موردی برای یکی از اقوام پیش آمده  که خواستم از شما راهنمایی بگیرم. خواهر عروسمان که مریم نام داشت و ساکن یک شهر کوچک بود،  سه سال پیش خودکشی کرد. خانواده‌اش با مادرم هم نسبت فامیلی دارند. این دختر را در ۱۵ سالگی شوهر دادند.

ماجرا از این قرار بوده که این دختر خیلی زیبا رو بود و به همین دلیل خواستگارهای زیادی داشت. خانواده‌اش هم خیلی سنتی و مذهبی هستند.  یک روز پدر مریم او را در راه بازگشت از مدرسه با  پسری می‌بیند و در خانه او را کتک می‌زند. پسر هم از همسایه‌ها بوده که حالا باهم دوست شده بودند. این باعث می‌شود که خانواده مریم تصمیم بگیرند او را زود شوهر بدهند. پسر خاله مریم که ۲۷ سال سن داشته، خواستگار او می‌شود. مریم خیلی از این موضوع ناراحت بوده و اصلا رضایت به ازدواج نمی‌دهد، حتی تهدید می‌کند که اگر فشار بیاورند، خودکشی می‌کند.

از این نویسنده بیشتر بخوانید:

شوهرم مرا وادار به فروش مواد می‌کند

نگذاشت دختر نابینا مدرسه برود

تجاوز در بستر زناشویی

به هر حال در نهایت راضی‌اش می‌کنند و مریم ازدواج کرده و به خانه شوهر می رود. آن‌طور که شنیدم پس از ازدواج خیلی افسرده شده بود. شوهرش هم فردی سنتی بوده و مانع رفتن او به مدرسه می‌شود. مریم از او خیلی می‌ترسیده و دوست نداشته با او رابطه جنسی داشته باشد. شوهرش مدام او را تحت نظر داشته و مرتب تحقیر می‌کرده است.

خلاصه پس از دو سال مریم به خانواده‌اش می‌گوید که می‌خواهد جدا شود، اما خانواده به شدت او را تحت فشار گذاشته و می‌گویند که باید به زندگی مشترک ادامه دهی. افسردگی مریم روز به روز زیادتر شد و سرانجام خودش را کشت. این ماجرا باعث شد که عروس ما با خانواده  کلا قطع رابطه کند، چون آن‌ها را مسوول مرگ مریم می‌داند. همیشه وقتی باهم صحبت می‌کنیم می‌گوید یک روز انتقام مریم را می‌گیرم. چند روز پیش که سر صحبت باز شد،  گفتم که شاید بشود از پدر و مادرت یا  شوهرش شکایت کنی .  سوال من  این است که آیا می‌شود به دلیل فشار برای ازدواج شکایت کرد؟ آیا پدر و مادر یا شوهر در قبال خودکشی مریم مسوول نیستند؟ اگر عروسمان بخواهد شکایت کند چه کارهایی باید بکند؟

پاسخ: سلام. قبل از پاسخ حقوقی به سوالتان پیشنهاد می‌کنم که همسر برادرتان را به یک مرکز مشاوره معرفی کنید، نه از این بابت که اشتباه فکر می‌کنند بلکه به این دلیل که ممکن است مشاوره روانشناسی راهکارهایی را برای چگونگی برخورد با خودکشی خواهرش ارائه دهد. از لحاظ حقوقی عرض شود که خودکشی در قوانین ایران جرم‌انگاری نشده است، به همین دلیل معاونت در خودکشی از جمله تحریک و ترغیب به آن نیز جرم نیست. فقط اگر خودکشی فرد تحت یک اجبار و اکراه غیرقابل‌تحمل باشد، به صورتی که فرد اراده خود را از دست داده و مجبور به خودکشی شود، در این صورت امکان تعقیب کیفری اجبار‌کننده در قالب قتل وجود دارد. در مورد مساله‌ای که شما تعریف کردید چنین اجبار و اکراهی وجود نداشته است و  خانم مریم در اثر فشارهای روانی ناشی از ازدواج زود هنگام و رفتارهای شوهرش خودکشی کرده است. تا این حد نمی‌توان گفت که خانواده و شوهر مریم مجرم هستند. البته در برخی کشورها اعمال این‌گونه فشارهای روانی که منجر به خودکشی قربانی شود یا جرم بوده و یا مرتکب مسوولیت مدنی داشته و ملزم به جبران خسارت است. اما در حقوق ایران چنین چیزی پیش‌بینی نشده است.

به کانال تلگرام خانه امن بپیوندید.

پرسش: در مورد ازدواج زودهنگام چه؟ آیا پدر و مادرش حق داشته‌اند که مریم را در سن ۱۵ سالگی شوهر دهند؟

پاسخ: متاسفانه در قوانین ایران سن ازدواج پایین است. بر اساس قانون مدنی ایران، سن ازدواج برای دختران ۱۳ سال است و حتی در برخی موارد با  حکم دادگاه امکان ازدواج زیر ۱۳ سال هم وجود دارد. به همین دلیل ازدواج مریم در سن ۱۵سالگی برخلاف قوانین نبوده است. ضمن اینکه در نهایت خود مریم عقدنامه را امضا کرده و این بدین معنی است که خودش رضایت داده است، گرچه از ته دل راضی نبوده و در اثر فشار خانواده ازدواج کرده است. به همین دلیل متاسفانه نسبت به این موضوع هم امکان شکایت وجود ندارد. به عبارتی فشار روانی در حقوق ایران جایگاهی نداشته و قانون‌گذار به آن توجه نکرده است.

پرسش: خب آیا به نظرتان این قانون ظالمانه نیست؟ یک دختر نوجوان را به زور شوهر می‌دهند و قانون هم چیزی نمی‌گوید؟

پاسخ: متاسفانه این چنین است. از یک طرف سن ازدواج در حقوق ایران پایین‌تر از استانداردهای جهانی است و از طرف دیگر راهکاری قانونی جهت جلوگیری از فشار خانواده برای ازدواج پیش‌بینی نشده است. به همین دلیل در ایران آمار ازدواج کودکان زیاد است. ازدواج در سنین پایین  خود نوعی خشونت خانگی محسوب می‌شود، چون مانع رشد فرد شده و از پیشرفت اجتماعی جلوگیری می‌کند. ضمن اینکه در این گونه ازدواج‌ها احتمال بروز خشونت خانگی نسبت به فرد کم سن و سال افزایش می‌یابد.

پرسش: سوال آخرم این است که  حالا که نمی‌شود شکایت کرد آیا امکان دارد برای ادب کردن شوهر، مهریه مریم را گرفت؟ مهریه‌اش ۴۰۰ سکه بهار ازادی بوده است. عروسمان هدفش این است که شوهر مریم هم یک جوری تاوان کارهایش را بدهد.

پاسخ: بله امکان مطالبه از ناحیه ورثه مریم وجود دارد. در اینجا ورثه مریم پدر و مادرش هستند. البته خود شوهر هم ورثه محسوب می‌شود، به همین دلیل سهم‌الارث شوهر از مهریه کسر و مابقی متعلق به پدر و مادر مریم است. یعنی با این وجود عروستان چون ورثه محسوب نمی‌شود، نمی‌تواند مهریه او را مطالبه کند.

Photo: DesignPicsInc/depositphotos.com

موسی برزین، وکیل خانه امن

پرسش: سلام. خواهر بزرگ‌تر من که الان ۲۳ سال دارد، نابینا است. متاسفانه چون در شهر کوچکی زندگی می‌کنیم، امکانات تحصیل برای نابینایان وجود نداشت و خواهرم نتوانست به مدرسه برود. فقط یکی از آشنایان که به نابینایان درس می‌داد، گاهی که به شهرستان می‌آمد یک چیزهایی به خواهرم یاد می‌داد. در مرکز استان مدرسه و مرکز آموزشی برای نابینایان وجود دارد، اما پدرم هیچ وقت خواهرم را به این مراکز نفرستاد. ما هفت برادر و خواهر هستیم و شرایط مالی خانواده هم خوب نیست، اما نزدیکان مانع مدرسه رفتن خواهرم شدند. خیلی‌ها گفتند مدرسه برود که چه بشود و حرف‌هایی از این دست.  متاسفانه حالا خواهرم بی‌سواد است.

من به تازگی در  دانشگاه مرکز استان قبول شده‌ام و می‌خواهم خواهرم را هم به اینجا بیاورم. استعداد خوبی در هنر دارد ولی با چند نفر متخصص که صحبت کردم می گویند باید اول مدرسه برود. با پدرم که صحبت کردم مخالفت کرد و اصلا راضی نمی‌شود. از طرف دیگر خواهرم خیلی سرخورده و ناامید شده است. متاسفانه مردم در شهر ما اصلا مساله را درک نمی‌کنند. از  همان بچگی خواهرم، خیلی‌ها می گفتند که حتما پدر و مادرم گناهی کرده اند و این بچه نابینا شده است. گاهی که در کوچه بازی می‌کردیم بعضی از بچه ها خواهرم را مسخره می‌کردند. خلاصه از همان زمان من خیلی به این فکر هستم که کاری کنم تا زندگی خواهرم خوب شود و به آرزوهایش برسد. متاسفانه پدر و برادر بزرگ‌ترم مخالفت می‌کنند. من چند سوال دارم. آیا قانونی وجود دارد که بگوید پدر و مادر نمی‌توانند مانع مدرسه رفتن فرزندشان شوند؟ آیا پدرم حق دارد از تحصیل خواهرم جلوگیری کند؟ آیا نباید هزینه خواهرم را برای تحصیل و چیزهای دیگر بدهد؟ اگر پدرم رضایت ندهد می‌توانم بدون اجازه او خواهرم را پیش خودم بیاورم؟

پاسخ: سلام. بابت مشکل پیش آمده برای خواهرتان متاسفم. در ایران توجه لازم به افراد دارای معلولیت نمی‌شود و سیاست‌های حمایتی کافی در این زمینه پیش‌بینی نشده است. در مورد حق تحصیل عرض شود که از قوانین موجود برداشت می‌شود که والدین باید فرزندان خود را در مدرسه ثبت‌نام کنند. حتی در سال ۱۳۸۱ قانونی با عنوان قانون حمایت از کودکان و نوجوانان تصویب شد و ممانعت از تحصیل جرم‌انگاری شد. گرچه ممکن است گفته شود چون در شهر شما امکانات آموزشی برای افراد نابینا وجود نداشته است، پدرتان وظیفه‌ای در قبال تحصیل خواهرتان نداشته است. اما به هر حال اگر امکانات مالی برای فرستادن خواهرتان به مرکز استان داشته است، ایشان موظف به این کار بوده‌اند.

به هر حال این مساله مربوط به گذشته است و به احتمال زیاد شکایت کردن به دلیل فراهم نکردن امکانات تحصیل در آن زمان، به نتیجه نخواهد رسید. مساله دیگر این است که بر اساس قانون اساسی ایران و برخی قوانین دیگر ، دولت موظف به فراهم کردن امکان تحصیل برای همه کودکان است. ضمن اینکه بر اساس کنوانسیون افراد دارای معلولیت که ایران نیز بدان پیوسته است، لازم است دولت تدابیر لازم برای آموزش معلولین را پیش‌بینی کند.

در وضعیت کنونی خواهر شما به سن بلوغ رسیده است و خودش می‌تواند در مورد امورات مربوط به خود تصمیم بگیرد. چون خواهرتان نابینا است،  محجور  حساب نمی‌شود. فقط نابالغان و افراد دارای معلولیت ذهنی، محجور محسوب شده و نمی‌توانند در مورد خودشان تصمیم‌گیری کنند. بنابراین اگر خواهرتان بخواهد تحصیل کند یا به شهر دیگری برود و یا هر کار دیگری، پدرتان از نظر قانون حق دخالت نداشته و نمی‌تواند مانع شود. بنابراین پدرتان به هیچ وجه نمی‌تواند از تحصیل خواهرتان جلوگیری کند.

از همین نویسنده بیشتر بخوانید:

شوهرم مرا وادار به فروش مواد می‌کند

به زور شوهرش دادند؛ خودش را کشت

از این خانه بوی مواد و فساد می‌آید

پرسش: در مورد هزینه‌ها چطور؟ آیا پدرم موظف نیست که هزینه‌های خواهرم را بدهد؟

پاسخ: بر اساس ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی ایران، نفقه اولاد بر عهده پدر است و بر طبق  ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده: «هرکس با داشتن استطاعت مالی ، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب‌النفقه امتناع کند؛ به حبس تعزیری درجه شش محکوم می‌شود. تعقیب کیفری، منوط به شکایت شاکی خصوصی است و درصورت گذشت وی از شکایت، در هر زمان تعقیب جزائی یا اجرای مجازات موقوف می‌شود.»

بنابراین پدرتان موظف به تامین هزینه‌های ضروری زندگی خواهرتان است. اما در مورد اینکه هزینه تحصیل، جزء نفقه است یا نه، اختلاف نظر وجود دارد. بیشتر قضات این‌گونه هزینه‌ها را از جمله نفقه نمی‌دانند. البته شاید بتوان گفت چون خواهرتان از ابتدا تحصیل نکرده و حداقل آموزش ابتدایی برای هر فرد، از ضروریات زندگی است؛ بنابراین پدرتان باید این هزینه را متقبل شود. اما به همان دلیلی که گفته شد، در صورت طرح دعوی احتمال به نتیجه رسیدن کم است.

اگر تاکنون عضو کانال تلگرام خانه امن نشده‌اید، کلیک کنید.

پرسش: در مورد هزینه‌های درمان چه؟ منظورم این است که ما تا حالا خواهرمان را به دکتر نبردیم. البته زمانی که تازه به دنیا آمده بود، چند بار دکتر رفتند. اما به هر حال الان پزشکی پیشرفت کرده و شاید راهی باشد تا خواهرم درمان شود؟

پاسخ: ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی در مورد نفقه مقرر کرده است که: «نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج، به‌واسطه نقصان یا مرض»  با توجه به این ماده می‌توان گفت پدرتان موظف است هزینه‌های درمان خواهرتان را بپردازد. توجه کنید نفقه زمانی است که نفقه‌دهنده توانایی مالی لازم را داشته باشد. بنابراین اگر درمان خواهرتان مستلزم هزینه بسیار زیادی باشد که از توانایی پدرتان خارج است، دیگر ایشان وظیفه‌ای در قبال آن نخواهد داشت.

Photo: Nutlegal Photographer/shutterstock.com

موسی برزین، وکیل خانه امن

پرسش: با عرض سلام! من ۳۱ سال دارم و سه سال پیش ازدواج کرده‌ام. پدر و مادرم وقتی بچه بودم از هم جدا شدند. پدرم بلافاصله ازدواج کرد و من با مادرم ماندم. وقتی یازده ساله بودم، مادرم هم ازدواج کرد. شوهر مادرم آدم بسیار بد و خشنی بود و با من خیلی بدرفتاری می‌کرد. به همین دلیل مادرم من را به خانه پدربزرگم فرستاد. هیچ وقت زندگی خوبی نداشتم و نتوانستم ادامه تحصیل بدهم. پدر و مادرم اصلا به فکر من نبودند و  فقط خرجی من را می‌دادند. همیشه فکر می‌کردم سر بار دیگران هستم.

خانه پدربزرگم در حاشیه شهر بود و  وضعیت مالی بسیار بدی داشت. خلاصه سه سال پیش با یکی از همسایه‌های پدربزرگم آشنا شدم. او در  همان محله یک ساندویچی داشت اما برخی می‌گفتند که در کار پخش مواد مخدر است. من به خاطر خستگی از زندگی و وضعیتی که داشتم به ازدواج با او راضی شدم تا شاید وضعیتم بهتر شود. واقعیتش شوهرم آدم بدی نیست ولی مواد مخدر پخش می‌کند و یک بار هم نیروی انتظامی دستگیرش کرده و  بعد آزاد شده است. شوهرم من را وادار می‌کند که مواد مخدر را آماده کنم و به مشتری‌هایی که می‌آیند؛ بدهم. من هم از روی ناچاری این کار را می‌کنم.

وقتی می‌گویم نمی‌خواهم این کار را بکنم، مرا تهدید می‌کند. اما واقعا وجدانم قبول نمی‌کند. خیلی هم می‌ترسم که یک روز دستگیر شوم. واقعیتش شوهرم بعضی وقت‌ها مواد مصرف می‌کند و من هم با او همراهی می‌کنم.  اوایل شوهرم مرا  به مواد عادت داد و حالا گاهی خودم برای آرامش اعصاب مصرف می‌کنم. البته معتاد نیستم و تقریبا هر هفته یک بار این کار را می‌کنم.

شوهرم چند وقت است که اصرار می‌کند بچه‌دار شویم اما من بهانه می‌آورم که الان زود است چون اصلا نمی‌خواهم با او بمانم. اگر بچه بیاوریم مثل خودمان بدبخت می‌شود. تصمیم دارم طلاق بگیرم اما جایی ندارم بروم و هیچ کس هم از من حمایت نمی‌کند. موضوع را به پدرم گفتم اما اصلا به فکر من نیست. دو تا بچه داره و خانمش هم تحریکش می‌کند که به من بی‌توجهی کند. مادرم هم می‌گوید  با شوهرت بساز! حالا من نمی‌دانم چه کار باید بکنم. می‌خواستم بپرسم آیا جایی هست که از من حمایت کند؟ آیا می‌توانم طلاق بگیرم؟

از همین نویسنده بیشتر بخوانید:

ممانعت از بارداری و جلوگیری از رشد زن

تمکین و تجاوز زناشویی در قوانین ایران

برادرم پدرم را تحقیر می‌کند

پاسخ: سلام خانم محترم. از مشکلی که برایتان پیش آمده متاسفم. بهتر است با یک مشاور خانواده هم مشورت کنید تا در مورد نحوه برخورد با این مشکل و اینکه آیا امکان اصلاح رفتار شوهرتان وجود دارد یا نه، اطلاعات لازم را کسب کنید. همچنین با توجه به اینکه می‌گویید شوهرتان آدم بدی نیست؛ بهتر است از طریق بزرگترها هم برای اصلاح شوهرتان کوشش کنید، چون اقدام قضایی آخرین راهی است که شما باید به دنبالش بروید.

وادار کردن عضو خانواده به ارتکاب جرم، نوعی خشونت خانگی محسوب می‌شود. چون پخش مواد مخدر جرم است؛ شوهرتان حق ندارد شما را وادار به آن کند. در مورد سوال اولتان عرض شود، می‌توانید با شماره تلفن ۱۲۳ که مربوط یه  اورژانس اجتماعی است تماس بگیرید. شاید این نهاد بتواند خدماتی را برای شما فراهم کند. متاسفانه در ایران پناهگاه‌های زنان قربانی خشونت خانگی وجود ندارد. به همین دلیل در بسیاری موارد زنان قربانی خشونت خانگی مجبور به تحمل خشونت می‌شوند. در مورد طلاق عرض شود که بر اساس ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، در صورتی که زن در وضعیت عسر و حرج قرار گیرد؛ می‌تواند تقاضای طلاق دهد. عسر و حرج یعنی وضعیتی که باعث سختی و مشقت غیر‌ قابل تحمل شود. با توجه به اینکه فروش مواد مخدر جرم است و شوهرتان شما را مجبور به آن می‌کند، به احتمال بسیار قاضی تقاضای طلاق شما را بپذیرد.

پرسش: اگر من در دادگاه بگویم که مواد می‌فروشم آیا برایم مشکلی ایجاد نمی‌شود؟ یعنی من را به این جرم بازداشت نمی‌کنند؟

پاسخ: تقاضای طلاق شما در دادگاه خانواده رسیدگی خواهد شد و این دادگاه دخالتی در رسیدگی به جرایم مواد مخدر ندارد. اما به هر حال قاضی  این اختیار را دارد که به دادستان گزارش دهد. اگر این اتفاق بیافتد شما باید بگویید مضطر و مجبور به این کار شده‌اید و به رضایت خود مواد نفروخته‌اید.

عضو کانال تلگرام خانه امن بشوید.

پرسش: در مورد اصرار شوهرم به فرزند‌آوری چه؟ آیا او حق دارد مرا مجبور به بچه‌دار شدن کند؟

پاسخ: در این مورد مطلبی در قوانین نیامده، اما به نظر می‌رسد زوجین نمی‌توانند یکدیگر را ملزم به فرزند‌آوری کنند. یعنی داشتن فرزند در زندگی مشترک از لحاظ حقوقی الزامی نیست.

پرسش: من چون هیچ درآمدی ندارم و جایی هم برای رفتن ندارم، چطور می‌توانم مهریه‌ام را بگیرم تا برای خودم خانه‌ای تهیه کنم؟ خانه‌ای که می‌نشینم برای شوهرم است و مغازه هم کرایه است. مهریه من ۲۰۰ سکه است.

پاسخ: شما می توانید حین دادخواست طلاق، یا قبل و بعد آن، مهریه‌ را مطالبه کنید. دادگاه در این مورد قطعا شوهرتان را به پرداخت مهریه محکوم خواهد کرد. اما توجه کنید یک خانه جزء مستثنیات دین بوده و قابل توقیف نیست. به همین دلیل اگر شوهرتان به جز این خانه اموال دیگری نداشته باشد، به احتمال زیاد تقاضای اعسار خواهد داد و دادگاه مهریه را قسط‌بندی می‌کند. میزان اقساط بستگی به وضعیت مالی شوهرتان دارد و دادگاه آن را تعیین خواهد کرد.

Photo: hjalmeida/bigstockphoto.com

موسی برزین، وکیل خانه امن

پرسش: سلام خدمت شما.  نامم هدی است و دانشجو هستم. مدتی است که مطالب سایت شما را می‌خوانم و برایم جالب است. موردی برای یکی از اقوام پیش آمده  که خواستم از شما راهنمایی بگیرم. خواهر عروسمان که مریم نام داشت و ساکن یک شهر کوچک بود،  سه سال پیش خودکشی کرد. خانواده‌اش با مادرم هم نسبت فامیلی دارند. این دختر را در ۱۵ سالگی شوهر دادند.

ماجرا از این قرار بوده که این دختر خیلی زیبا رو بود و به همین دلیل خواستگارهای زیادی داشت. خانواده‌اش هم خیلی سنتی و مذهبی هستند.  یک روز پدر مریم او را در راه بازگشت از مدرسه با  پسری می‌بیند و در خانه او را کتک می‌زند. پسر هم از همسایه‌ها بوده که حالا باهم دوست شده بودند. این باعث می‌شود که خانواده مریم تصمیم بگیرند او را زود شوهر بدهند. پسر خاله مریم که ۲۷ سال سن داشته، خواستگار او می‌شود. مریم خیلی از این موضوع ناراحت بوده و اصلا رضایت به ازدواج نمی‌دهد، حتی تهدید می‌کند که اگر فشار بیاورند، خودکشی می‌کند.

به هر حال در نهایت راضی‌اش می‌کنند و مریم ازدواج کرده و به خانه شوهر می رود. آن‌طور که شنیدم پس از ازدواج خیلی افسرده شده بود. شوهرش هم فردی سنتی بوده و مانع رفتن او به مدرسه می‌شود. مریم از او خیلی می‌ترسیده و دوست نداشته با او رابطه جنسی داشته باشد. شوهرش مدام او را تحت نظر داشته و مرتب تحقیر می‌کرده است.

خلاصه پس از دو سال مریم به خانواده‌اش می‌گوید که می‌خواهد جدا شود، اما خانواده به شدت او را تحت فشار گذاشته و می‌گویند که باید به زندگی مشترک ادامه دهی. افسردگی مریم روز به روز زیادتر شد و سرانجام خودش را کشت. این ماجرا باعث شد که عروس ما با خانواده  کلا قطع رابطه کند، چون آن‌ها را مسوول مرگ مریم می‌داند. همیشه وقتی باهم صحبت می‌کنیم می‌گوید یک روز انتقام مریم را می‌گیرم. چند روز پیش که سر صحبت باز شد،  گفتم که شاید بشود از پدر و مادرت یا  شوهرش شکایت کنی .  سوال من  این است که آیا می‌شود به دلیل فشار برای ازدواج شکایت کرد؟ آیا پدر و مادر یا شوهر در قبال خودکشی مریم مسوول نیستند؟ اگر عروسمان بخواهد شکایت کند چه کارهایی باید بکند؟

درباره ازدواج اجباری بیشتر بخوانید:

اجبار به ازدواج، چطور از آن اجتناب کنیم؟

عروس دزدی به ازدواج اجباری منجر نشد

پاسخ: سلام. قبل از پاسخ حقوقی به سوالتان پیشنهاد می‌کنم که همسر برادرتان را به یک مرکز مشاوره معرفی کنید، نه از این بابت که اشتباه فکر می‌کنند بلکه به این دلیل که ممکن است مشاوره روانشناسی راهکارهایی را برای چگونگی برخورد با خودکشی خواهرش ارائه دهد. از لحاظ حقوقی عرض شود که خودکشی در قوانین ایران جرم‌انگاری نشده است، به همین دلیل معاونت در خودکشی از جمله تحریک و ترغیب به آن نیز جرم نیست. فقط اگر خودکشی فرد تحت یک اجبار و اکراه غیرقابل‌تحمل باشد، به صورتی که فرد اراده خود را از دست داده و مجبور به خودکشی شود، در این صورت امکان تعقیب کیفری اجبار‌کننده در قالب قتل وجود دارد. در مورد مساله‌ای که شما تعریف کردید چنین اجبار و اکراهی وجود نداشته است و  خانم مریم در اثر فشارهای روانی ناشی از ازدواج زود هنگام و رفتارهای شوهرش خودکشی کرده است. تا این حد نمی‌توان گفت که خانواده و شوهر مریم مجرم هستند. البته در برخی کشورها اعمال این‌گونه فشارهای روانی که منجر به خودکشی قربانی شود یا جرم بوده و یا مرتکب مسوولیت مدنی داشته و ملزم به جبران خسارت است. اما در حقوق ایران چنین چیزی پیش‌بینی نشده است.

پرسش: در مورد ازدواج زودهنگام چه؟ آیا پدر و مادرش حق داشته‌اند که مریم را در سن ۱۵ سالگی شوهر دهند؟

پاسخ: متاسفانه در قوانین ایران سن ازدواج پایین است. بر اساس قانون مدنی ایران، سن ازدواج برای دختران ۱۳ سال است و حتی در برخی موارد با  حکم دادگاه امکان ازدواج زیر ۱۳ سال هم وجود دارد. به همین دلیل ازدواج مریم در سن ۱۵سالگی برخلاف قوانین نبوده است. ضمن اینکه در نهایت خود مریم عقدنامه را امضا کرده و این بدین معنی است که خودش رضایت داده است، گرچه از ته دل راضی نبوده و در اثر فشار خانواده ازدواج کرده است. به همین دلیل متاسفانه نسبت به این موضوع هم امکان شکایت وجود ندارد. به عبارتی فشار روانی در حقوق ایران جایگاهی نداشته و قانون‌گذار به آن توجه نکرده است.

عضو کانال تلگرام خانه امن بشوید.

پرسش: خب آیا به نظرتان این قانون ظالمانه نیست؟ یک دختر نوجوان را به زور شوهر می‌دهند و قانون هم چیزی نمی‌گوید؟

پاسخ: متاسفانه این چنین است. از یک طرف سن ازدواج در حقوق ایران پایین‌تر از استانداردهای جهانی است و از طرف دیگر راهکاری قانونی جهت جلوگیری از فشار خانواده برای ازدواج پیش‌بینی نشده است. به همین دلیل در ایران آمار ازدواج کودکان زیاد است. ازدواج در سنین پایین  خود نوعی خشونت خانگی محسوب می‌شود، چون مانع رشد فرد شده و از پیشرفت اجتماعی جلوگیری می‌کند. ضمن اینکه در این گونه ازدواج‌ها احتمال بروز خشونت خانگی نسبت به فرد کم سن و سال افزایش می‌یابد.

پرسش: سوال آخرم این است که  حالا که نمی‌شود شکایت کرد آیا امکان دارد برای ادب کردن شوهر، مهریه مریم را گرفت؟ مهریه‌اش ۴۰۰ سکه بهار ازادی بوده است. عروسمان هدفش این است که شوهر مریم هم یک جوری تاوان کارهایش را بدهد.

پاسخ: بله امکان مطالبه از ناحیه ورثه مریم وجود دارد. در اینجا ورثه مریم پدر و مادرش هستند. البته خود شوهر هم ورثه محسوب می‌شود، به همین دلیل سهم‌الارث شوهر از مهریه کسر و مابقی متعلق به پدر و مادر مریم است. یعنی با این وجود عروستان چون ورثه محسوب نمی‌شود، نمی‌تواند مهریه او را مطالبه کند.

Photo: majo1122331/shutterstock.com

موسی برزین، وکیل خانه امن

پرسش: سلام. خسته نباشید. یک سال پیش خانواده‌ای به محله ما آمدند که باعث مشکلات بسیاری شدند. این خانواده یک زن وشوهر هستند که سه بچه کمتر از ۱۵ سال دارند. بعد از مدتی متوجه شدیم که  رفت و آمدهای مشکوکی دارند. متاسفانه خانه را تبدیل به مرکز فحشا کرده‌اند. تحقیق کردیم دیدیم واقعا زن و شوهرند و  بچه‌ها هم فرزندان خودشان هستند. مشخص است که شوهر اعتیاد دارد و خانم هم احتمالا مواد مصرف می‌کند. ظاهرا قبلا چند کوچه بالاتر از ما می‌نشسته‌اند که به علت اعتراض همسایه‌ها  مجبور شدند جا عوض کنند. مرتب زنان و مردان مختلف به خانه رفت و آمد می‌کنند. بوی مواد مخدر هم از خانه می‌آید. یک بار به پلیس زنگ زدیم اما نتیجه‌ای نداد. نگرانی ما بیشتر از وضعیت بچه‌ها است. شخصی می‌گفت که یکی از اتاق‌ها را به زنان و مردانی که برای فحشا می‌آیند اختصاص داده‌اند. این بچه‌ها با این وضعیت آینده‌شان در خطر است. دو تا از بچه‌ها در مدرسه پسرم هستند. درس‌شان هم اصلا خوب نیست و ظاهرا اکثر معلم‌ها خیلی از آن‌ها ناراضی هستند. پدر و مادرشان هم اصلا پیگیری نمی‌کنند. با یکی از پسرهایشان صحبت کردم که می‌گفت پدرش جلوی آن‌ها مواد می‌کشد و گاهی آن‌ها را کتک می‌زند و فحش می‌دهد. مثل اینکه پدر سابقه زندان هم دارد.  سوال من این است که ما چه کار می‌توانیم بکنیم؟ آیا راهی هست حداقل به وضعیت بچه‌ها رسیدگی شود؟ به کجا زنگ بزنیم؟ آیا به دادسرا یا کلانتری برویم؟

پاسخ: سلام! قطعا با مسائلی که گفتید سلامت روانی و جسمی بچه‌ها در خطر است . حتما با شماره ۱۲۳ که خط اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی است، تماس بگیرید و مساله را گزارش دهید. هر وقت هم مورد مشکوکی دیدید و یا شاهد خشونت علیه این کودکان شدید، با پلیس تماس گرفته و گزارش دهید. خوشبختانه از لحاظ قانونی راهکارهایی برای برخورد با مساله وجود دارد. در قوانین ایران نسبت به بی‌توجهی به سلامت کودک، ضمانت اجراهای کیفری و مدنی پیش‌بینی شده است.  بر اساس ماده ۴ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان «ھر گونه صدمه و اذیت و آزار و شکنجه جسمی و روحی کودکان و نادیده گرفتن عمدی سلامت و بھداشت روانی و جسمی و ممانعت از تحصیل آنان ممنوع است و مرتکب به سه ماه و یک روز تا شش ماه حبس و تا ده میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شود.» از آنجا که این جرم از جرایم عمومی است، نیازی به شاکی خصوصی ندارد. بنابراین شما می‌توانید به دادستان حوزه قضایی محل کتبی و شفاهی گزارش دهید. بهتر است این اقدام به صورت دسته جمعی انجام شود و استشهادیه‌ای از افراد محل مبنی بر انجام اعمال خلاف جمع‌آوری شود. همچنین می‌توانید از مدیر مدرسه هم بخواهید در نامه‌ای وضعیت درسی بچه‌ها و بی‌توجهی والدین را گزارش کند. اگر ممکن است از همسایگان قبلی این خانواده نیز استشهادیه بگیرید. از لحاظ حقوق مدنی  بر طبق ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی: «هر گاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی و یا ترتیب اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، محکمه می‌تواند به تقاضای اقربای طفل و یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضائی هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند.» در این ماده هم قید شده است دادگاه می‌تواند تصمیمات لازم برای رعایت مصلحت کودک را اتخاذ کند.

پرسش و پاسخ‌های حقوقی دیگر را ببینید:

مادر و برادرم نمی‌گذارند درس بخوانم!

خشونت علیه فرزند خوانده

ممانعت از بارداری و جلوگیری از رشد زن

پرسش: دادگاه مثلا چه تصمیماتی می‌تواند بگیرد؟ آیا امکان گرفتن کودک از آن‌ها وجود دارد؟

پاسخ: دادگاه با توجه به اوضاع و احوال می‌تواند تصمیم‌های مختلفی بگیرد. امکان اینکه از پدر و مادر در مورد حضانت بچه‌ها سلب صلاحیت شود، وجود دارد. در این صورت اگر شخص امینی برای نگهداری باشد، دادگاه حضانت را به آنان می‌سپارد و اگر شخصی یافت نشود، کودکان بدسرپرست شناخته شده و به سازمان بهزیستی تحویل داده می‌شوند. بهتر است ابتدا شما مساله را به دادستان اطلاع دهید تا ایشان تحقیقات لازم را انجام دهد. پس از اتمام تحقیقات از دادستان بخواهید نسبت به فرزندان نیز تعیین تکلیف شود.

اگر تاکنون عضو کانال تلگرام خانه امن نشده‌اید، کلیک کنید.

پرسش: آیا خود این‌ها به خاطر اعتیاد یا فساد مجرم نیستند؟ واقعا معلوم نیست با این وضع بچه‌ها در آینده چطور بشوند.

پاسخ: دایر کردن مراکز فساد و فحشا، بر اساس قانون مجازات اسلامی، جرم بوده و مجازات حبس از یک سال تا ده سال دارد. وقتی شما مساله را به دادستان گزارش می‌دهیدف ایشان موظف است در این مورد نیز اقدامات لازم را به عمل آورد، اما مستحضر هستید که این امر باید  اثبات شود.  در مورد اعتیاد هم عرض شود که صرف اعتیاد در مواردخاصی جرم است، اما  حمل و نگهداری مواد مخدر جرم بوده و می‌تواند مجازات سنگینی داشته باشد.

پرسش: به نظرتان اثبات می شود که این‌ها کارهای خلاف می‌کنند و با آینده بچه‌ها بازی می‌کنند؟

پاسخ: بله اگر پدر سابقه زندان داشته باشد و اعتیادش هم مشخص باشد و شما هم مدارک لازم از جمله نامه مدیر مدرسه و استشهادیه همسایگان را جمع کنید؛ به احتمال بسیار رسیدگی می‌شود. سعی کنید هر اقدامی که می‌کنید کتبی باشد و مساله را نیز پیگیر شوید. به کلانتری محل نیز گزارش دهید. اگر به هر دلیلی دادستان توجه نکرد، به رئیس دادگستری مربوطه نامه بنویسید. حتما با بهزیستی هم تماس بگیرید و گزارش بدهید. این تماس‌ها هر چقدر بیشتر و از طرف افراد بیشتری باشد بهتر است.