عکس: مهرخانه

سمیرا فرشادی

روز اول ژوئن به عنوان روز جهانی والدین اعلام شده است. مجمع عمومی‌ سازمان ملل متحد به موجب قطعنامه A/RES/66/292 در سال ۲۰۱۲ چنین نام‌گذاری را در سطح بین‌المللی انجام داد و به این ترتیب جایگاه والدین را در سراسر جهان ارج نهاد. روز بین‌المللی والدین فرصت مناسبی دانسته شده است تا از تلاش و ازخودگذشتگی همه والدین برای کودکان و خانواده خود در اقصی نقاط جهان قدردانی صورت گیرد.

والدین با هر رنگ، نژاد، مذهب، فرهنگ و ملیت؛ در همه نقاط جهان اولین سرپرستان و مربیان کودکان به شمار می‌روند که شادی را برای آنها به ارمغان می‌آورند و امکانات زندگی را مهیا می‌کنند. والدین ارکان هر خانواده و بنیان‌گذار جوامع هستند.

در ادبیات بین‌المللی از کودکان، پدران و مادران؛ به‌عنوان عناصر سازنده خانواده یاد شده است که در نظام حقوق بین‌الملل بشر به طور مجزا و یا با هم مورد توجه قرار گرفته‌اند.

حقوق والدین و کودکان در نظام حقوق بشر

موازین مقرر در نظام بین‌المللی حقوق بشر، هم کودکان و هم بزرگسالان را در بر می‌گیرد. کودکان؛ حقوق، نیازها و حمایت‌های خاص ایشان صریحاً در بسیاری اسناد حقوق بشری مورد توجه قرار گرفته است. کنوانسیون حقوق کودک، حقوق بشر کودکان را به طور یکپارچه با حقوق بشر دیگر افراد مطرح می‌کند. این کنوانسیون متضمن مفاد جامعی ناظر بر اصول و موازین ناظر بر کودکان است.

همه کودکان با هر ملیت یا رنگ و نژادی که باشند از حقوق یکسان برخوردارند و این حقوق دارای اهمیت برابر است. کنوانسیون به این اصول اشاره و بر مسئولیت کودکان برای احترام به حقوق دیگران؛ به‌ویژه والدین خود، تأکید دارد. البته میزان درک کودکان از مفاد کنوانسیون تا حد زیادی به سن کودک بستگی دارد و مساعدت به کودکان برای فهم بهتر از حقوقشان به معنای اعمال اجبار توسط والدین بر کودکان نیست.

کنوانسیون حقوق کودک صریحاً در ماده ۵ مقرر می‌کند که والدین در پرورش کودک مهم‌ترین نقش را دارند. والدین کسانی هستند که از سطح رشد کودکان خود آگاهی کامل دارند و البته شیوه‌ای که برای تربیت و پرورش کودک خود انتخاب می‌کنند بنا به سن و میزان رشد کودک متفاوت خواهد بود، به طور مثال بدیهی است که در مورد کودک ۳، ۹ یا ۱۶ ساله شیوه والدین متفاوت باشد.

نقش پدران در جامعه جهانی

بنا به تصریح برخی گزارشات بین‌المللی، در بسیاری جوامع پدران به عنوان نان‌آور، معلم اخلاق و رئیس خانواده شناخته می‌شدند. در برخی کشورها تأکید زیادی بر نقش پدران چه به لحاظ عملی و چه به لحاظ احساسی در رشد و پرورش کودکان وجود دارد. البته برخی تحقیقات جدید نیز بر ایفای نقش مؤثر و مشارکت فعال پدران در رشد کودکان تأکید دارند.

با این وجود هنوز چالش‌هایی در رابطه با پدران وجود دارد؛ به‌گونه‌ای که پدران بسیاری در جهان برای ایفای مسئولیت پدری خود با مشکل مواجه هستند که البته دارای آثار مخربی برای خانواده و جامعه نیز خواهد بود. برخی پدران نیز مرتکب خشونت خانگی و حتی اذیت و آزار جنسی اعضای خانواده خود می‌شوند و یا از حمایت مقتضی از خانواده فاصر می‌نمایند. در پژوهش‌های انجام‌گرفته به خوبی آشکار است که حضور یا عدم حضور پدران می‌تواند بر کودکان تأثیر گذارد و حتی در زمینه موفقیت‌های تحصیلی یا بزهکاری کودکان نقش داشته باشد.

در سطح بین‌المللی، مهاجرت، بسیاری از پدران را مجبور می‌کند که از خانواده‌های خود جدا باشند. پدران مهاجر، مفهوم متفاوتی از پدری را تجربه می‌کنند که البته در مواردی مورد پذیرش کودکان نیست.

بحران ایدز- اچ آی وی، بسیاری از پدران را در جهان با چالش مواجه کرده؛ چنانکه اهمیت حیاتی مسئولیت جنسی پدران و همه مردان را محرز داشته است. این بحران از جنبه دیگر نیز حائز اهمیت است و آن نقش پدران در رابطه با نوزادانی است که با این بیماری متولد می‌شوند.

این چالش‌ها ضرورت جهانی و قطعی ایفای نقش مثبت پدران در خانواده را نشان می‌دهد. از آنجایی‌که دریافت جامعه جهانی از نقش پدری در حال افزایش است، فرصت مناسبی برای مردان مهیا است که تصویر مرسوم از پدری را مورد ارزیابی و در صورت لزوم بازبینی قرار دهند و به ایفای نقش به نحو مؤثر در خانواده و جوامع بپردازند.

نقش مادران در خانواده و اجتماع در عرصه بین‌المللی

مادران در خانواده نقش حیاتی ایفا می‌کنند. رابطه مادر- فرزندی برای رشد و پرورش کودکان حیاتی است. مادران صرفاً نگهداری کودکان را بر عهده ندارند، بلکه در برخی موارد نان‌آور خانواده نیز هستند. با این حال، مادران در بسیاری جوامع همچنان با چالش‌های مهمی ‌روبه‌ رو هستند.

تولد کودک که باید عاملی جهت جشن و شادی به شمار آید، هنوز در برخی کشورهای در حال توسعه تهدیدی برای سلامت مادران است. بهبود سلامت مادران یکی از اهداف توسعه هزاره است که در جهت آن گام‌هایی نیز برداشته می‌شود. بنا بر آمار موجود، یک زن در کشورهای کمترتوسعه‌یافته در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته، ۳۰۰ برابر بیشتر در معرض مرگ ناشی از زایمان یا معضلات مرتبط با بارداری قرار دارد. بر همین اساس ایمن‌کردن بارداری و زایمان از طریق تقویت نظام‌های سلامت، از جمله مهم‌ترین اقدامات برای حمایت از مادران به شمار می‌رود.

خشونت علیه زنان که بسیاری از آنها مادر نیز هستند، یکی از گسترده‌ترین موارد نقض حقوق بشر در زمان کنونی است. این امر زندگی و سلامت بسیاری از زنان و دختران را در جهان تهدید و به خانواده‌ها یا جوامع لطمه وارد می‌کند. پایان‌دادن و پیشگیری از خشونت علیه زنان به منزله یکی از اولویت‌های اصلی در همه کشورها مورد توجه است.

همچنین دسترسی زنان و دختران به آموزش، به عنوان امری مفید برای خانواده و کل جامعه، مطرح است. تحقیقات نشان می‌دهد که مادران باسواد نقش مؤثری در تحصیل فرزندان و در واقع ارتقای آموزش نسل‌های بعدی ایفا خواهند کرد.

نکته قابل تأمل آنکه در عرصه بین‌المللی همچنان بر تقسیم برابر مسئولیت میان زنان و مردان در خانواده تأکید شده و توسعه حمایت‌های عمومی ‌و اجتماعی از جمله گسترش مراکز نگهداری کودک به منزله راهکار عملی توصیه شده است. البته این راهکار، خود موجد معضلاتی است که از جمله می‌توان به آمار بالای ارتکاب خشونت علیه کودکان در مؤسسات نگهداری عمومی ‌اشاره کرد که مورد تأیید کمیته حقوق کودک نیز قرار دارد.

نتیجه‌گیری

اقدام سازمان ملل متحد در اعلام روز جهانی خانواده، که اقدامی‌ جدید است (از سال ۲۰۱۲) گام مؤثری در جهت تقویت این نهاد به عنوان هسته اولیه همه جوامع انسانی به شمار می‌رود و در ضمن آن به نکات مهمی ‌اشاره شده است که از جمله مسئولیت کودکان در قبال سایر افراد به‌ ویژه والدین را می‌توان نام برد؛ آموزه‌ای که در تعالیم اسلامی ‌نیز مورد تأکید بسیار است.

همچنین اعتراضاتی که به مسئولیت‌ناپذیری پدران از یک سو و ایفای نقش‌های چندگانه از سوی مادران شده است، نشان می‌دهد که رهیافت برابری جنسیتی نهادهای بین‌المللی حداقل در عرصه خانوادگی پاسخ‌گوی چالش‌های موجود نیست و شاید با اندک تأملی بتوان ریشه برخی معضلات را نیز تضعیف جایگاه پداران در خانواده دانست. در واقع در همین راستاست که هرگاه سخن از پدران می‌شود، گویی ارتکاب خشونت خانگی جزئی انفکاک‌ناپذیر از وجود ایشان است؛ درحالی‌که واقعیت در همه موارد مؤید این رویکرد نیست و البته موارد ارتکاب خشونت توسط مادران علیه کودکان نیز قابل تأمل است.

در واقع امروزه حضور هم پدر و هم مادر برای رشد و تربیت کودکان ضروری تلقی می‌شود تا هردو با ایفای نقش مؤثر و البته نه لزوماً مشابه یکدیگر، در همه عرصه‌ها زمینه را برای رشد مناسب و همه‌جانبه کودکان فراهم کنند.

۱۲ خرداد ۱۳۹۳

منبع: http://goo.gl/5bOLUh