Photo: Ryan/Flickr.com
فریده موسوی، روزنامه‌نگار
چهار دختر قد‌ونیم‌قد خوشگل داشتم اما همسرم پسر می‌خواست و من در چهل سالگی توان زایمان مجدد نداشتم. خانواده همسرم هم با هر بارداری منتظر تولد نوه پسری خود بودند. همسرم فکر می‌کرد تداوم نسب خانوادگی‌اش با تولد یک پسر ممکن است و دخترها دست آخر زن مردم هستند. فرزند پنجم را که باردار شدم مثل سومین و چهارمین بارداری استرس و اضطراب و دعا و نذر و نیازم شروع شد و تصمیم گرفتم جنسیت نوزاد را از دکترم سوال نکنم چرا که می‌دانستم اگر دختر باشد سرکوفت و بی‌توجهی‌های فامیل شوهر شروع می‌شود و بدتر آنکه مجبورم نگاه‌های بی‌تفاوت شوهرم را تحمل کنم.
سزارینی بودم و وقتی به هوش آمدم و فهمیدم بچه پنجم هم دختر است زارزار گریه کردم. همسرم حساب و کتاب بیمارستان را پرداخت کرد ولی برادرم و مادرم من را به خانه بردند. هیچ‌وقت یادم نمی‌رود ۲ ماه با من حرف نزد و چند ماه هم برای گرفتن شناسنامه اقدام نکرد. هنوز بچه را از شیر نگرفته بودم که همسرم مهربان شد و من فهمیدم که هوای یک بچه دیگر به سرش زده تا شاید ششمی پسر باشد. یک سرویس جواهر برایم خرید و دوباره من عزیز شدم. به سرم زد بدون آنکه شوهرم بفهمد بروم و لوله‌هایم را ببندم و راحت شوم ولی واقعا نمی‌دانستم اگر بفهمد چه عکس‌العملی نشان می‌دهد. سرویس طلا را پس دادم و گفتم توان زایمان ندارم. حالا مدتی است که سرسنگین شده و با من و بچه‌ها حرف نمی‌زند.
اردیبهشت سال ۱۳۹۳ بود که مدیر کل دفتر جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت اعلام کرد وازکتومی و توبکتومی در مراکز بهداشتی دیگر به صورت دل‌بخواه انجام نمی‌شود. محمد اسماعیل مطلق در گفتگو با ایلنا با اعلام این خبر گفت: «در حال حاضر عمل وازکتومی و توبکتومی در مراکز دولتی انجام نمی‌گیرد مگر این‌که اندیکاسیون داشته باشند و کمیته تخصصی پزشکی ضرورت انجام این عمل را تایید کند و در این صورت است که این عمل جراحی انجام می‌شود.»
مطلق ادامه داد: «هرفردی که برای انجام عمل وازکتومی و توبکتومی به مراکز بهداشتی مراجعه می‌کند درخواست‌اش از سوی این کمیته مورد بررسی قرار می‌گیرد و اگر کمیته اجازه به انجام این عمل‌های جراحی بدهد، این کار انجام می‌گیرد.»
اما سوال اساسی اینجاست که چنان‌چه فردی اقدام به عمل وازکتومی و یا توبکتومی بکند عملی مجرمانه انجام داده است؟
حسین رییسی وکیل دادگستری و حقوق‌دان در این زمینه به خانه امن می‌گوید: «عمل مورد نظر جرم نیست و هر دو مجاز است اما سیاست‌های بهداشتی و حمایتی از کاهش باروری زنان تغییر کرده است هرچند که طرح مجرمانه بودن این عمل تا تصویب پیش رفت و بعد با اعتراض فعالان جامعه مدنی مواجه شد و شورای نگهبان عقیم‌سازی را جرم ندانست.»
مسعود نیز می‌گوید من علاقه‌ای به داشتن فرزند ندارم و قبل از ازدواج این موضوع را با همسرم در میان گذاشتم اما او پس از ۵ سال زیر قولش زد و بنای بداخلاقی را گذاشت و گفت که بچه می‌خواهد. مادربزرگم وساطت کرد و من را راضی کرد که همسرم را از مادری محروم نکنم و بالاخره فرزند ما به دنیا آمد. من که می‌دانستم پس از مدتی او دلش باز بچه می‌خواهد بدون اطلاع وی عمل وازکتومی انجام دادم. حالا چند ماهی است که با طرح دعوی در دادگاه به دلیل عقیم بودن من درخواست طلاق کرده و من نمی‌دانم در نهایت حکم دادگاه چه خواهد شد.
همسر مسعود که خود دندا‌ن‌پزشک است می‌گوید: «مسعود بدون مشورت من اقدام به وازکتومی کرد و این حق من بود که بدانم و اگر درخواست طلاق کردم نه برای بچه بل‌که برای عملی است که او مرتکب شده است.»
دهمین شرط از شروط دوازده‌گانه عقد نکاح ، بچه‌دار نشدن مرد پس از گذشت ۵ سال از زندگی مشترک به جهت عقیم بودن یا عوارض جسمی دیگر است که در این صورت زن می‌تواند تقاضای طلاق کند اما در این شروط ذکر نشده که اگر یکی از زوجین بدون اجازه دیگری اقدام به وازکتومی یا توبکتومی کند، قانون چه پیش‌بینی کرده است و یا اگر این عمل پس از داشتن فرزند اتفاق بیافتد زیروبم‌هایی که قانون‌گذار باید در نظر بگیرد چیست.
اگر انسان حق دارد که برای بدن خود تصمیم بگیرد حق شریک جنسی و یا همسر او در این تصمیم‌گیری کجا جا دارد. در بسیاری از رفتارها و اتفاقات میان زوجین مرز بین خشونت خانگی بسیار باریک است. در بسیاری از شرایط و حتی در کشورهایی که قوانین مربوط به خشونت خانگی بسیار قوی است قضات در تشخیص خشونت خانگی دچار تشکیک می‌شوند و چه بسا موضوعات مشابه در کشورهای مختلف با یک قضاوت مشخص و رای واحد روبه‌رو نشود.
زهرا که صاحب ۳ فرزند است و بارداری مجدد برای او خطرناک است از همسرش می‌خواهد که به دلیل عوارض کمتر عمل وازکتومی اقدام به این روش برای پیشگیری از بارداری کند اما شوهرش به هیچ عنوان حاضر نیست و با این‌که او نیز مایل به داشتن فرزند نیست زهرا را تحت فشار قرار داده که او باید اقدام کند چرا که ممکن است چنین عملی روی قدرت جنسی او تاثیر بگذارد. زهرا فشار شوهرش برای چنین عملی را خشونت می‌پندارد و همسرش قائل به اعمال خشونت و اذیت روحی زهرا نیست.
به هر حال آنچه مسلم است قانون در موارد مربوط به قوانین خانوادگی رسا و کامل نیست و در موارد زیادی دچار نقص و نیازمند اصلاح است. یکی از مواردی که باید مورد توجه قانون‌گذار قرار بگیرد قوانین مربوط به وازکتومی و توبکتومی است که می‌تواند خانواده‌های زیادی را با مشکل روبه‌رو کند.
