موسی برزین خلیفه‌لو، وکیل خانه امن
پرسشگر: من خانم ۳۷ ساله‌ای هستم. در یک آرایشگاه به صورت نیمه‌وقت مشغول به کار هستم. متاسفانه شوهر من ۸ ماه قبل بر اثر یک بیماری فوت کرد. یک فرزند دختر ۱۲ ساله و یک پسر ۶ ساله دارم. هر دو را من نگهداری می‌کنم و در تامین مخارج کودکان، پدر شوهرم نیز کمک می‌کند. به تازگی از طریق یکی از دوستانم با مردی آشنا شده‌ام و قصد ازدواج با او را دارم. فکر می‌کنم هم برای خودم و هم برای فرزندان تصمیم خوبی گرفته باشم. ایشان نیز یک پسر ۱۵ ساله دارند که باهم زندگی می‌کنند. توافق کرده‌ایم که پس از ازدواج فرزندان‌مان نیز با ما زندگی کنند. اما در این میان یک مشکل وجود دارد. پدربزرگ بچه‌ها و عمو‌هایش راضی به ازدواج من نیستند و می‌گویند اگر ازدواج کنی، بچه‌ها را از تو می‌گیریم و اجازه نمی‌دهیم بچه‌ها با تو زندگی کنند. من شنیده‌ام که اگر مادر ازدواج کند دیگر نمی‌تواند حضانت بچه‌ها را داشته باشد؟ آیا درست است؟ من نمی‌خواهم بچه‌هایم را از من بگیرند. آیا راهی وجود دارد که پس از ازدواج نتوانند بچه‌هایم را از من بگیرند؟ به نظر شما صلاح است که ازدواج کنم؟
وکیل خانه امن: در مورد اینکه آیا این ازدواج به صلاح شما و فرزندان‌تان است یا نه بهتر است به یک مشاور خانواده مراجعه کنید و از او راهنمایی بخواهید. اما در مورد اینکه اگر ازدواج کنید آیا حضانت فرزندان را از دست می‌دهید یا خیر باید عرض کنم که در مورد فرزند دختر شما، با توجه به اینکه ایشان ۱۲ ساله هستند و از لحاظ قانونی به بلوغ رسیده‌اند، خود می‌توانند در مورد اینکه با چه کسی می‌خواهند زندگی کنند تصمیم بگیرند. یعنی کودکان پس از رسیدن به بلوغ در مورد مسائل غیرمالی خود همچون حضات می‌توانند تصمیم بگیرند. بنابراین اگر شما ازدواج کنید، چنانچه دخترتان راضی به زندگی با شما باشد، جد پدری دخترتان نمی‌تواند مانع از آن شود و یا حق حضانت شما را سلب کند.
در مورد فرزند دیگرتان که هنوز به سن بلوغ نرسیده است، قابل ذکر است که صرف ازدواج شما، حق حضانت‌تان را سلب نخواهد کرد. آنچه که در قانون مدنی در ارتباط با سلب حق حضانت مادر در صورت ازدواج آمده است، زمانی است که طلاق اتفاق افتاده باشد. بنابراین آن مقررات شامل مواردی که شوهر فوت می‌کند و زن پس از آن ازدواج می‌کند نیست. به عبارتی ازدواج زن پس از فوت شوهر، ساقطکننده حق حضانت فرزندان نخواهد بود و حضانت فرزندان در این فرض به جد پدری به عنوان ولی قهری منتقل نخواهد شد مگر اینکه مصلحت کودک چیز دیگری را اقتضا کند.
در این مورد ماده ۴۳ قانون حمایت خانواده صراحتا گفته است که حضانت فرزندانی که پدر آن‌ها فوت می‌کند با مادر است. در تفسیر این ماده و در مورد حضانت فرزند پس از فوت پدر و ازدواج مادر، اداره حقوقی قوه قضاییه نظریه‌ای ارائه داده است. بر اساس این نظریه: «طبق ماده ۴۳ قانون حمایت خانواده ۱۳۹۱ حضانت فرزندانی که پدر آن‌ها فوت شده باشد با مادر است. چنانچه مادر ازدواج کند و دادگاه خانواده اعطای حضانت به مادر را خلاف مصلحت فرزند بداند به تقاضای ولی قهری یا دادستان حضانت را به ولی قهری طفل واگذار خواهد کرد و چنانچه مصلحت قابل تشخیص نباشد حق حضانت مادر استصحاب می‌شود». (نظریه شماره ۱۸۴۸/۹۲/۷ ـ ۲۳/۹/۱۳۹۲ اداره کل حقوقی قوه قضائیه)
پرسشگر: پس اگر من ازدواج کنم، به هیج وجه خانواده شوهرم نمی‌توانند بچه‌ها را از من بگیرند؟
وکیل خانه امن: اولا لازم است بگویم از خانواده شوهرتان فقط پدربزرگ بچه‌ها ولی قهری محسوب می‌شود و دیگران از جمله عمو‌ها هیچ اختیار و مسئولیتی نسبت به بچه‌ها ندارند. در مورد سوال‌تان نمی‌توان گفت به هیچ وجه بلکه پدربزرگ بچه‌ها، صرف ازدواج شما نمی‌تواند حضانت بچه‌ها را از شما بگیرد. یعنی اینکه اگر ازدواج شما به نوعی خلاف مصلحت فرزند پسرتان باشد و دادگاه این امر را تشخیص دهد، حق حضانت شما سلب خواهد شد. به عنوان مثال اگر مردی که شما قصد ازدواج با او را دارید صلاحیت اخلاقی لازم را نداشته باشد و یا معتاد به مواد مخدر یا الکل باشد، قطعا دادگاه زندگی فرزندتان در کنار این مرد را برخلاف مصلحت کودک خواهد دانست و در نتیجه حضانت را به پدربزرگ منقل خواهد کرد. زیرا در ماده ۴۳ قانون حمایت خانواده گفته است که اگر اعطای حضانت به مادر خلاف مصلحت طفل باشد، حضانت آن‌ها با مادر نخواهد بود.
بنابراین به طور خلاصه می‌توان گفت صرف ازدواج شما، حق حضانت شما را سلب نمی‌کند مگر اینکه این ازدواج خلاف مصلحت کودک دانسته شود که تشخیص این امر نیز با دادگاه خواهد بود.
